Cavad Heyet Iki dilin karşılaştırması Mukayesetül Lugateyn

Tarihin en eski dillerinden olan Türkçe, Türklerin çok geniş ve değişik coğrafyalarda hakimiyet kurmuş olmalarından dolayı çeşitli dillerle temas içinde olmuş, onlarla etkileşimde bulunmuştur. Türk dilinin en çok etkileşimde bulunduğu dillerin başında Farsça gelir.

Bugün Farsça olarak adlandırdığımız Yeni Farsça veya Deri Farsçası, Orta Farsça dil ailesinden Pehlevi dilinin bir kolu olarak MX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Doğu İran'da ortaya çıkmış, kısa bir sürede yazı dili haline gelmiş, IX. ve X. yüzyıllarda Sistan, Horasan ve Maveraünnehr'de bu dili kullanan şairler ve yazarlar yetişmiştir .

Farsçanın edebi, siyasi ve ilmi bir dil olarak resmiyet kazanmasının başlangıç tarihinin, İran asıllı hanedanlar olan, 820-872 yılları arasında Horasan'da yarı bağımsız bir devlet kuran Tahiriler ile İran'ın doğu bölgelerinde 868-903 yılları arasında bağımsız olarak hüküm süren Saffarller zamanına kadar uzandığı söylenirse de Farsçayı önemli bir edebiyat dili haline getiren, 874-999 yılları arasında Maveraünnehr, Sistan ve Buhara'da hakimiyet kurmuş olan yine İran asıllı Samanlılar hanedanıdır. Bu hanedan mensupları, Farsça'ya büyük bir ilgi göstermişler, Farsça yazan şairleri teşvik etmişler, manzum ve mensur eserlere ödüller vermişler, devrin önemli eserlerinden sayılan Tarih-i Taberi ve Kelile ve Dimne gibi eserlerin Arapçadan Farsçaya çevrilmesinde ön ayak olmuşlardır. Onların Fars dili ve edebiyatına gösterdikleri bu ilgi, Tahiriler ve Saffariler devirlerinde sadece birkaç şiir örneği bulunan Fars edebiyatının büyük bir hızla gelişmesine sebep olmuştur. Rudeki, Dakiki ve Kisai-i Mervezi gibi İran edebiyannın öncüsü sayılan birçok şair ve yazar onların sarayında yetişmiştir.

Yukarıda saydığımız üçüde İran asıllı hanedanlar olan Tahiriler, Saffariler ve Samanilerden sonra Farsçayı ve edebiyatını geliştirip yayma görevi Türk hanedanlarına düşmüştür. Samanilerin devrilmesi üzerine kurulan; 963-1186 tarihleri arasında Horasan, Afganistan ve Kuzey Hindistan' da hüküm süren, merkezi Gazne olan Gazneliler devleti de Fars dili ve edebiyatının geliş…