Folklor-Teori Ve Tarix-Vladimir Propp-Çev-Necdet Hasgül-Tolqa Tanyel-1998-144s

Propp'un, folklorun tanımı ve teorisi, folklor türlerinin sınıflanmasının ve analizinin ilkeleri, ideolojik bir disiplin ve bir bilgi alanı olarak folklorun diğer disiplinlerle ve en önemlisi tarihle ilişkisi konularındaki görüşlerini ve bu görüşlerin ışığında yorumlanan zengin Rus folkloru örneklerini bulacaksınız.

--------

Rus yapısalcılığının kurucusu, dilbilimci ve folklorcu Vladimir Propp, bu soruyu folklorun öncelikle ideolojik bir disiplin olduğu yönündeki saptaması çerçevesinde tartışıyor. Folklorun bir çağın genel görüşlerini yansıttığı ve bu genel görüşler değiştikçe folklora atfedilen içeriklerin de değiştiği varsayımından hareketle Propp, elinizdeki kitapta yer alan makalelerde, folklor disiplinine ilişkin olarak kendi analiz yöntemini ve teorik bakışını öne çıkarıyor. Bu makalelerde daha çok Olağanüstü Masalın Morfolojisi adlı eseriyle tanıdığımız Proppun, folklorun tanımı ve teorisi, folklor türlerinin sınıflanmasının ve analizinin ilkeleri, ideolojik bir disiplin ve bir bilgi alanı olarak folklorun diğer disiplinlerle ve en önemlisi tarihle ilişkileri konularındaki görüşlerini ve bu görüşlerin ışığında yorumlanan zengin Rus folkloru örneklerini bulacaksınız.

----

Vladímir Jákovlevic Propp (1895 - 1970)

Vladimir Propp herşeyden önce bir halkbilgisi uzmanıdır. Doğduğu kent olan Petersburg’da Slav Filolojisi Bölümü’nde okuyan ve 1915 yılında S. A. Vengerov’un o dönem için önemli sayılan Puşkin konusundaki toplu çalışmasına (ilerde doğacak biçimciler okulunun en önemli temsilcileri burada yetişmişlerdir) katılan V. Propp, 1918’de öğrenimini tamamladıktan sonra çeşitli okullarda Rus Dili ve Edebiyatı dersleri vermiş, ardından Leningrad Üniversitesi’nde Almanca okutmuş ve bu konuda bazı incelemeler yayımlamıştır. Daha sonra halkbilgisiyle ilgilenmeye başlayarak Leningrad Üniversitesi’nde etnoloji konusunda ders vermiştir. Yayımladığı başlıca yapıtlar arasında 

• Masalın Biçimbilimi (1928),
• Olağanüstü Masalların Tarihsel Kökenleri (1946),
• Destansı Rus Şiiri (1955)

sayılabilir.
V. Propp eserlerini Rus Biçimciliği döneminde vermiş olsa da yapısalcılığın da temellerini atacak bir anlayışla yazmıştır. Bu yüzden yöntem bakımından Fransız yapısalcılarının da etkileyicilerinden biri olmuştur. 

Olağanüstü Masalların Biçimsel Özellikleri 
Vladimir Propp, olağanüstü Rus halk masallarını incelerken onların, konu farklılığına rağmen değişmeyen ortak yapılara sahip olduklarını ortaya çıkarır. Her ne kadar daha önce masalın biçimi sorunu ortaya atılmamış olsa da halk masallarının yapısını oluşturan kuralların ortaya konabileceğine inanır. Düşündüğü yapıyı tüm masal alt türlerine olmasa da olağanüstü masallara uygulanabilecek biçimde bulmuştur. 
Eşsüremli bir yöntem seçip olağanüstü masalların yapısını araştıran V. Propp, masalın tarihsel incelemesine karşı değildir. Yalnız, tarihsel betimlemelerin en iyi şekilde yapılabilmesi için biçimsel kuralların bulunmasını şart koşar. Ona göre ne tür bir olgu olursa olsun, onu betimlemeden önce kökeninden bahsedilemez ve masalın kökeni sorununu da aydınlatmadan önce, masalın ne olduğunu açıklamak gerekir. Ayrıca biçimsel araştırmalar da tarihsel incelemelerle desteklenmelidir. 
Doğal masallardaki yapılar dönüşüm geçirebilirler; ama bu dönüşümler kesinlikle bireysel sanat yaratımları değildir. Bireysel etkilere seyrek olarak rastlanır. Bu özellik yapısal dilbilimi ilkelerinden dil/söz karşıtlığını hatırlatır. Yapısal dilbilimine göre de masalda olduğu gibi, dil bireysel değil, toplumsaldır. Dilin işlevleri bu soyut dizgeye göre işler. Bireysel kullanımlar dilin soyut dizgesine uymak zorundadır. 
V. Propp, anlatının temel öğesini işlev olarak belirler. V. Propp, incelediği masallarda konu ve kişi çeşitliliğine rağmen sınırlı sayıda işlev tespit eder ve işlevi, bir kişinin olay örgüsünün akışı içinde taşıdığı anlam açısından betimlenmiş eylemi, şeklinde tanımlar. Kişilerin eylemi nasıl yaptığından çok ne yaptıkları önemlidir. 
V. Propp incelediği masallarda otuz bir ortak işlev saptar. Bu işlevler, masallarda, ikili karşıtlıklar (çatışma - zafer, yasak - yasağın çiğnenmesi, izlenme - yardım, cezalandırma - evlenme vb.) biçiminde görünür. İşlevlerin sırası da asla değişmez. V. Propp bunu şöyle açıklar: Olaylar düzeninin nasıl kendi yasaları varsa, yazınsal anlatının da buna benzer yasaları vardır. Hırsızlık, kapı kırılmadan gerçekleşmez. Bu açıdan, masalın da tümüyle özel ve özgül yasaları vardır. Bir masalda bütün işlevler yer almayabilir; ama bu, işlevlerin aşağıda gösterilen sırasını değiştirmez. 

1. Aileden biri evden uzaklaşır. (Tanımı; uzaklaşma, simgesi b) 
2. Kahraman bir yasakla karşılaşır. (Tanımı; yasaklama, simgesi g) 
3. Yasak çiğnenir. (Tanımı; yasağı çiğneme, simgesi d) 
4. Saldırgan bilgi edinmeye çalışır. (Tanımı; soruşturma, simgesi Î) 
5. Saldırgan kurbanıyla ilgili bilgi toplar. (Tanımı; bilgi toplama, simgesi x) 
6. Saldırgan kurbanını ya da servetini ele geçirmek için, onu aldatmayı dener. (Tanımı; aldatma, simgesi h) 
7. Kurban aldanır ve böylece istemeyerek düşmanına yardım etmiş olur. (Tanımı; suça katılma, simgesi q) 
8. Saldırgan aileden birine zarar verir. (Tanımı; kötülük, simgesi A) 
9. Kötülüğün ya da eksikliğin haberi yayılır; bir dilek ya da buyrukla kahramana başvurulur, kahraman gönderilir ya da gider. (Tanımı; aracılık, geçiş anı, simgesi B) 
10. Arayıcı - kahraman eyleme geçmeyi kabul eder ya da eyleme geçmeye karar verir. (Tanımı; karşıt eylemin başlangıcı, simgesi C) 
11. Kahraman evinden ayrılır. (Tanımı; gidiş, simgesi ) 
12. Kahraman büyülü bir nesneyi ya da yardımcıyı edinmesini sağlayan bir sınama, bir sorgulama, bir saldırı, vb. ile karşılaşır. (Tanımı; bağışçının ilk işlevi, simgesi D) 
13. Kahraman ileride kendisine bağışta bulunacak kişinin eylemlerine tepki gösterir. (Tanımı; kahramanın tepkisi, simgesi E) 
14. Büyülü nesne kahramana verilir. (Tanımı; büyülü nesnenin alınması, simgesi F) 
15. Kahraman, aradığı nesnenin bulunduğu yere ulaştırılır, kendisine kılavuzluk edilir ya da götürülür. (Tanımı; iki krallık arasında yolculuk, bir kılavuz eşliğinde yolculuk, simgesi G) 
16. Kahraman ve saldırgan, bir çatışmada karşı karşıya gelir. (Tanımı; çatışma simge H) 
17. Kahraman özel bir işaret edinir. (Tanımı; özel işaret, simgesi I) 
18. Saldırgan yenik düşer.(Tanımı; zafer, simgesi J) 
19. Başlangıçtaki kötülük giderilir ya da eksiklik karşılanır. (Tanımı; giderme simgesi K) 
20. Kahraman geri döner. (Tanımı; geri dönüş, simgesi ¯) 
21. Kahraman izlenir. (Tanımı; izleme, simgesi Pr) 
22. Kahramanın yardımına koşulur. (Tanımı; yardım, simgesi Rs) 
23. Kahraman kimliğini gizleyerek kendi ülkesine ya da başka bir ülkeye varır. (Tanımı; kimliğini gizleyerek gelme, simgesi O) 
24. Düzmece bir kahraman asılsız savlar ileri sürer. (Tanımı; asılsız savlar, simgesi L) 
25. Kahramana güç bir iş önerilir. (Tanımı; güç iş, simgesi M) 
26. Güç iş yerine getirilir. (Tanımı; güç işi yerine getirme, simgesi N) 
27. Kahraman tanınır. (Tanımı; tanıma, simgesi Q) 
28. Düzmece kahramanın, saldırganın ya da kötünün gerçek kimliği ortaya çıkar. (Tanımı; ortaya çıkarma, simgesi Ex) 
29. Kahraman yeni bir görünüm kazanır. (Tanımı; biçim değiştirme, simgesi T) 
30. Düzmece kahraman ya da saldırgan cezalandırılır. (Tanımı; cezalandırma simgesi U) 
31. Kahraman evlenir ve tahta çıkar. (Tanımı; evlenme, simgesi W) 

Kişilerin duyguları ve eğilimleri, olayın akışı olayın ilerleyişi açısından etkili değildir. Buna masalın güzelliği ve anlamı da dâhildir. Ama bu, işlevler kişiler arasında nasıl bölüştürülmüştür, sorusunun önemini azaltmaz. V. Propp, işlevlerin mantıksal olarak bazı alanlara göre kümelendiklerini öne sürer. Bu alanlar işlevleri yerine getiren kişilere uygun düşen eylem alanlarıdır ve bu alanlar aşağıdaki terimlerle karşılanır: 

1. Saldırgan 
2. Bağışçı 
3. Yardımcı 
4. Prenses 
5. Gönderen 
6. Kahraman 
7. Düzmece kahraman

V. Propp, kişilerin niteliklerinin incelenmesini üç bölüme ayırır: 

1. Kişilerin görünüşü ve adları
2. Olaya giriş özellikleri
3. Yaşadıkları yer