Kökürkçeden Osmanlıcaya

W-Bang

Çev - Tehsin Agdash

Ankara - 1996

78 - S

----------------------------------------------------------------

HUNCADA, KÖKTÜRKÇEDE, UYGURCADA, KARAHANLICADA, ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE, OSMANLICADA,TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE, İLGİ VE DURUM EKLERİ

1.BÖLÜM

HUN DİLİNDE DURUM VE İLGİ EKLERİ

1.1. DURUM ( HAL) EKLERİ

Çin yıllıklarında Türkler kendi adlarıyla ilk kez VI. yüzyıl ortalarında anılırlar, aynı yıllıklarda Türklerin Hunların ( Hsiungnu’ların) torunları oldukları belirtilir.

Çinliler ile Hunların yakın bir hukuk içerisinde olduğundan, hiçbir olasılık güdülemeyeceği için Çin yıllıkları kaynak gösterilerek Hunların eskicil bir Türk dili

( ilk Türkçe) konuştukları ileri sürülebilir. Hunların konuştukları Türkçeden Çin yıllıkları referans alınarak bakıldığında, birçok sözcük ve tümcenin varlığı görülmektedir. Bunların en dikkat çekenleri: “ king-lak” Hunların tören kılıcı anlamına gelen sözcüktür. Bu sözcük, 11. yüzyıl eseri Divan-ı Lügat’ti Türk’te “kınrak” yani kasap bıçağı anlamına gelmekte olup Uygurcada da “kinrak” büyük bıçak, satır anlamı taşıyarak aynı zamanda Altaycada da “kınırak” iki yüzü keskin bıçak anlamını taşımaktadır.

            Türkolog Friedrich Hirth’e göre Hunca “King-lak” sözcüğü M.Ö. 1022 yıllarında kayda geçen en eski sözcük olduğunu belirtilmektedir. Çin uygarlık bilimci Edwin G. Pulleyblank’ın Çinceden çevirisi olan “ siu-keh thei-lei-kan bok-kuk giou- thuk-tan” dizelerini Türkçe olarak çevirisi şöyle olabilir:

            “süke tılıkang / Bukuk-gu tutang” yani “(düşman) ordusuna karşı çıkın, Bukuk’u ( han) tutsak alın.”  Dizelerdeki sözcükleri biçimbilimsel olarak irdelediğimizde şu şekil bir sonuç çıkmaktadır:

Sü-ke: ( -ke, -ü ekinin yerini almıştır.)   ordu ya da savaş anlamını taşımaktadır.

Tılık: Çıkmak anlamını taşıyan bir eylemdir, ilk heyecindeki ünlü “-a” daralıp

“-ı” ünlüsüne dönüşmüştür, sözcük “ tal-ık” buyurma eylemidir.

            Bukuk-gu: Bukuk, unvan adı olup sonundaki “-gu” eki bugünkü Türkçemizdeki

“-ı,-i,-u,-ü” belirtme durum ekidir.