Eski Uyqur Türkcesi Sözlügü-Ahmed Caferoğlu-1968-320s

Ahmet Caferoğlu

Ahmet Caferoğlu tarafından hazırlanmış olan Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü 1968 yılında yayımlanmıştır. IX. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar Uygur Türkleri oldukça yüksek seviyeli bir kültür geleneği kurmuşlar ve bu gelenek içerisinde kullandıkları dil de hem alıcı hem de verici özelliği ile kullanıldığı dönem içerisinde bir nevi uluslararası kültür dili olmuştur. O dönemde Uygur Türkçesi ile yazılmış metinler, daha çok çeviri hatta dinî metinlerin çevirileridir. Budist metinlerin çevirisiyle Sanskrit, Mani metinlerinin çevirisiyle İran, Hristiyan metinlerinin çevirisiyle Süryani unsurlar Uygur Türkçesinde kullanılmaya başlanmıştır. Bu nedenle Uygur Türkçesinde yabancı kökenli kelimeler daha çok din felsefesine ait kavramlardan ibarettir. Ahmet Caferoğlu Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü'nü hazırlarken Uygur Türkçesiyle yazılmış sınırlı kaynaklardan yararlanmış ve sözlüğünde yaklaşık 7500 kelimeye yer vermiştir.

(Tanıtım Bülteninden)

Ahmet Caferoğlu (17 Nisan 1899, Gence - 6 Ocak 1975, İstanbul), Türkçenin temel yapıtları, etimolojisi, Türk lehçeleri ve Anadolu ağızları üzerindeki çalışmalarıyla ünlü dilbilimci.

Hayatı

İlk ve orta öğrenimini Semerkand'da, lise öğrenimini Gence'de tamamladı (1916). Üç sömestr Kiev Yüksek Ticaret Okulu'nda okudu (1916-1918); Ekim Devrimi'nden sonra Gence'ye döndü. Bir süre Bakü ÜniversitesiTürkoloji Bölümü'ne devam ettikten (1919) sonra Azerbaycan'ın bağımsızlık mücadelesine katıldı. Azerbaycan'da Sovyet yönetimi kurulması üzerine Türkiye'ye gitti (1920). Yükseköğrenimini İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde tamamladı (1924). Bir süre İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi'nde memurluk yaptı. Daha sonra Türkiyat Enstitüsü'nde asistan oldu. 1925'te Alman Dışişleri Bakanlığı'nın verdiği bursla Almanya'ya giderek Berlin ve Breslau üniversitelerinde okudu. Breslau Üniversitesi'nde Friedrich Giese'nin yönetiminde hazırladığı 75 Azarbajğanisce Lieder Bajaty in der Mundart von Gandscha nebst einer sprachlichen Erklarung (1929; Gence Ağzında 75 Azerbaycan Bayatısı Türküsü Bir Dil Açıklamasıyla) adlı teziyle doktor oldu. Aynı yıl Türkiye'ye döndü,İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Türk Dili Tarihi Kürsüsü'ne müderris muavini (doçent) olarak atandı. 1938'de profesör oldu. 1946'da aynı kürsünün başkanlığına getirildi. 1973'te emekli oluncaya değin bu görevde kaldı. Azerbaycan Yurt Bilgisi (1932-1934), Türk Amacı (1942-1943) gibi dergilerin sorumlu müdürlüğünü, Türkiyat Enstitüsü'nün de müdürlüğünü yaptı (1965-73). 1946'dan başlayarak İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi onun başkanlığı altında yayımladı.

Çalışmaları

Türk Dilinin hemen her alanıyla ilgili araştırma ve incelemeler yayımladı.Türk dilinin gelişme aşamalarını göz önünde bulundurarak dört cilt olarak düşündüğü, ama iki cildini yayımlayabildiği Türk Dili Tarihinin (1958-64) ilk cildi Türk dilinin başlangıcından 9.yüzyıla, ikinci cildi ise 10. yüzyıldan 15. yüzyılın ortalarına değin süren dönemi içerir.Türk sözlükçülüğü üzerinde de ayrıntılı biçimde duran Caferoğlu, ilk Türk sözlükçüsü Kaşgarlı Mahmud'u tanıtan bir kitap yazmış (Kaşgarlı Mahmut,1938), Ebu Hayyan'ın Kıpçakca sözlüğünü yayıma hazırlamış (Kitabü'l-İdrak li-Lisani'l-Etrak, 1931), Uygur Türkçesinin söz varlığını derleyen kapsamlı bir sözlük çalışması ortaya koymuştur (Uygur Türkçesi, 1934-38, 3.bölüm; Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü 1968). Anadolu'nun çeşitli yörelerinden yaptığı dil derlemerini de 9 cilt olarak yayımlamıştır Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme, 1940-41, 2 cilt; 1942; Anadolu Ağızlarından Toplamalar, 1944; Güneydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1945; Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, 1946; Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, 1948; Anadolu İlleri Ağızlarından Derlemeler, 1951). Philologiae Turcicae Fundamenta 'da "Anadolu ve Rumeli Ağızları","Azerbaycan Dili" (G.Doerfer ile birlikte) ve "Azerbaycan Edebiyatı" bölümlerini yazmıştır. Türk kavimlerine ilişkin notları ölümünden sonra kitaplaştırılmıştır (Türk Kavimleri, 1983).

QAYNAQ