Uluğ Türkistan Faciesi Musa Türkistani - Seid Şamilbeyin Girişiyle 1979

Ozbek Kiril

Bu madde Türkistan adlı coğrafi bölge hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Türkistan (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.

Türkistan, Orta Asya'da, Özbekistan,Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan,Rusya ve Çin topraklarının bir kısmını kapsayan çoğunlukla Türk halkların yaşadığı coğrafi bir bölgedir.

Türkistan (Farsça: ترکستان Torkestān; anlam: Türklerin oturduğu yer Arapça: Bilad al-Turk), Orta Asya'da batıdaHazar Denizi ve Aşağı Volga'dan başlamak üzere doğuda Moğolistan'daki Altay Dağlarına, güneyde Kopet -Hindukuş - Kuenlun dağlarına, kuzeyde Aral ve Balkaş göllerinin ötesinde Kırgız bozkırına kadar uzananyüzölçümü 6 milyon km²'den geniş coğrafi ve tarihi bölge.[1] Nüfusu 2001 yılı itibarıyla 43.210.802.

Coğrafi konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge Batı ve Doğu Türkistan olarak ikiye ayrılmaktadır.

Batı Türkistan[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Batı Türkistan ve Afgan Türkistanı

Batı Türkistan; bugünkü Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan, Tacikistan'ın tamamı ile Kazakistan'ın büyük bir bölümü ve Afganistan'ın bir kısmını kapsamaktadır. Batı Türkistan'ın Afganistan'da bulunan bölümü Afgan Türkistanı olarak anılır ve Mezar-ı Şerif ve civarından oluşur.

Bunun dışında Anadolu ile Batı Türkistan arasında kalan İran'ın kuzey bölgesine de İran Türkistanı denmektedir. Aras ırmağının Hazar denizinedöküldüğü noktadan başlayarak İran'ın kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölgeleri olan Azerbaycan, Mazenderan, Türkmen sahrası ve Horasan'ı da içine alan bölge yaklaşık 800 bin km² olup 40 milyona yaklaşan Türk nüfus yaşamaktadır.[kaynak belirtilmeli]

Kuzeyde Doğu Rusya'dan başlayıp Ural dağlarına, güneyde Aras Irmağı ve Karadeniz sahillerine, batıda Moldova Gagauzeli ve doğuda Ural dağları ile Hazar denizinin sınırlarını oluşturan bölgeye de Türkeli denmektedir. Bazı coğrafyacılar Türk Dünyasını Türkiye ve Türkistan olarak iki ana bölgeye ayırmaktadır. Türkeli olarak anılan bölge ise daha çok Türkiye'nin etki alanı olarak kabul edilmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Doğu Türkistan

Ana madde: Doğu Türkistan

Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyeti'ne bağlı olan daha çok Uygur Türklerinin yaşadığı Sincan Uygur Özerk Bölgesi topraklarına verilen isimdir.

Etnik gruplar

Nüfusun çoğunluğunu bölgenin asli unsuru olan Türk halkları (Türkmenler, Özbekler, Kazaklar, Uygurlar, Kırgızlar, Karakalpaklar) ve ikinci sırada İran halkları (Tacikler, Afganlar, Farslar) oluşturur. Bunun haricinde uzun süren Rusya İmparatorluğu hakimiyeti boyunca yerleşen Ruslar, Ukraynalılar,Almanlar ve SSCB döneminde sürgün edilerek yerleştirilen Kırım Tatarları, Ahıska Türkleri gibi pek çok etnik grup yaşamaktadır. Çin tarafından ise Doğu Türkistan'ın kontrolü için çok sayıda Çinli bölgeye yerleştirilmiştir.[2] Bütün istila, işgal, sömürgelere rağmen yine de Türkistan coğrafyasında Türkler nüfus çoğunluğuna sahiptir. Kazakistan'da Türk nüfusu hızlı artış[3] gösterip % 70'i geçmiştir. Özbekistan'da % 90'ı, Kırgızistan'da % 90'i, Türkmenistan'da % 95'i, Tacikistan'da % 25'i, Doğu Türkistan'da % 55'i, Tuva'da % 85'i aşmış durumda bulunan Türk nüfus oranı yer alır.[4]

Tarihçe

Rusya İmparatorluğu

Ana madde: Türkistan Genel Valiliği

Çarlık Rusya bölgeden bir dönem Туркестан (Okunuşu=Turkéstan) diye bahsetmiştir.[5]

Rus Devrimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana maddeler: Türkistan Müslüman Konseyi ve Türkistan Milli Özerk Hükûmeti

1917'de eski Buhara, Hive ve Hokant hanlıkların topraklarında Türkistan adında özerk yapı oluşturmuşlardı.

Şiirlerde Türkistan

Kazak Türklerinin milli şairi Magcan Cumabay'ın Türkistan[6] şiiri bütün Türkistan coğrafyası ve Türk Dünyasında iyi bilinir. Mehmet Buğra'nın Vatan Bizimdir (Vatan Bizningdir)[7] adlı şiirinde de Türkistan en iyi şekilde tasavvur edilir.

QAYNAQ