Hint ve Yunan kültürlerinin devamlı tesirlerine, maruz kalmış olan İslâm tefekküründe "Zaman " kavramları mühim bir yer işgal etmektedir ve İslâm milletlerinin edebiyatlarında "Zaman Teması" gayet geniş ve zengin bir şekilde işlenmiştir. Bilhassa İslâm mistik şairleri bize bu hususta bol malzeme bırakmış­ lardır. İranlıların Zaman kavramları hakkında bize bilgi veren en eski kaynak Zoroastrism'in mukaddes kitabı olan Avesta'dır. Avesta'ya. göre dünya 12 .000 sene devam etmek üzere yaratılmıştır ve yaratılıştan evvelki, ve bu 12 .000 seneden sonraki devirler hudutsuz ve sonsuz olarak uzanır 1 . Yaratılış anına kadar hudut ­ suz olan Zaman, yaratılışta, kötü ruhu iktidarsız bir hale getirmek maksadiyle, tahdit edilmiştir2 , fakat muvakkat olan bu tahdit sonunda kaldırırlır, ve Zama n yine hudutsuz olarak uzanır. Demek ki Avesta iki türlü Zaman tanıyor: sonsuz Zaman ve mahdut Zaman. 3 Muhammet'ten evvelki devirlerde Zaman (dahr, wakt, hin) bilhassa Arap memleketlerinde, bütün dünyevi kötülüklerin ve belâların sebebi olarak biliniyordu. Bu devir şairleri zaman manasında "günler" ve "geceler" gibi kelimeler kullanırlar, ve daima Zamanın "ısırması"ndan, "değişikliklere sebep olmasından", "hedeflerini hiç şaşmayan oklar atması"ndan, "taşlar fırlatması"ndan ve "herşeyi aşındırması"ndan bahsederler 4 . Bu anlayışa göre Zaman,