Orta Asyadan Osmanlıya Türk Sanatında İkonoqrafik Motifler-Emel Esin-2003-460s

açıqlama

Ünlü sanat tarihçimiz Dr. Emel Esin'in daha önce kitap olarak bir araya getirilmemiş makalelerinden oluşan bu seçmede, Türk sanatının bazı ikonografik motiflerinin çözümlendiği yazılar yer alıyor. Özellikle Yunan mitolojisi dolayımında Batı simge sistemine aşina olan Türk okuru bu yazılarla Orta Asya'dan Osmanlıya uzanan bir süreç içinde Türklerin ürettikleri çeşitli sanat eserlerinde ortaya çıkan ikonografi ve simge sistemini tanıma fırsatı bulacaklar. 
Bu ciltteki makalelerde ayrıntılı olarak incelenen kozmik dağ, güneş, ay, gezegenler, ejderha gibi temel simgeleri anlamak, Türk kozmolojisini kavramak bakımından büyük önem taşıyor. Türk sanatında karşımıza çıkan avcı kuş ve at motifleri de yalnızca ikonografik özellikleri açısından değil simgesel anlamlarıyla da ele alınıyor. 
Emel Esin, başta İngilizce ve Fransızca olmak üzere çeşitli yabancı dillerde kaleme aldığı çok sayıda makalesiyle Türk kültürünü dünyaya tanıtmıştır. Kitabın sonunda, Prof. Dr. Aykut Kazancıgil'in hazırladığı Emel Esin Kaynakçası'nda, bu verimli yazarın eserlerinin tam bir dökümünü bulacaksınız.

IKONLARIN TANITILMASI VE ACIKLANMASI

1. resim, heykel ve diğer plastik sanatların meydana getirdikleri tasvirleri inceleyen bilim. 2. ünlü kişilerin portrelerinden meydana gelen kolleksiyon. 3. belli bir konu ile ilgili tasvirlerin tamamı.

dinsel icerikli sanat yapitlarinda betimlenen dinsel olay yada kisiyle ilgili tiplesmis, hatta, bir olcude standartlasmis bicim duzenleri veya kaliplarini inceleyen bilimsel disiplin. dinsel sahneleri resmetme gelenegi olmayan sanatlarda dogal olarak ikonografiden soz edilmez. bu nedenledirki, bir islam ikonografisi yoktur.

resmin, eserlerin yalnızca konusuyla ilgilenen bir daldır.

türkiye'de pek duyulmamış ama dünya üzerinde özellikle orta avrupa ve amerika'nın bazı kesimlerinde bir branş olarak eğitimi sunulan hatta sanat çevrelerinde yeni bir sanat olarak kabul edilecek kadar yoğun konuşulan bir bilimdalı.

sanat terminolojisi konusunda yaşanan sıkıntılardan biri ikonografi ile ikonoloji [genellikle kavram olarak pek kullanılmayan] arasındaki farkın bilinmemesinden kaynaklanır. sinemadan heykele her türlü sanat yapıtı için ikonografik ve ikonolojik okuma yapılabilir.

ikonografi birincil olarak formu da dikkate alarak yapıtın içeriğiyle, ikonoloji ise görüntüsüyle ilgilenir. her türlü sanat yapıtı için ikonografik çözümleme yapılabilir ancak yapıtın ikonolojik kaynakları farklılaşabilir. gombrich ikonolojinin daha geniş kapsamlı/katmanlı bir program olduğunu düşünür.

ikonografiyi üç aşamada ele alır; biçimlerden yola çıkarak objelerin anlamını ortaya koyar, nesneler arası hareketten doğan ifadeleri anlatır ilk aşamada. sonra bir metne başvurur, üçüncü aşamada bütün bu edinilen bilgilerden yola çıkarak imge/yi/leri tarihsel süreç içindeki diğer örneklerle karşılaştırarak bir yorum getirir. bu üçüncü aşamada imgenin gizli tarihini çözmeye çalışır, ikonolojiye yakın olan da budur; yapıtı çözümlerken dönem kaynaklarına, ‘yapıtın döneminin’ sosyo-kültürel yapısına, sanatçının üslubuna/biçemine bakar, baninin isteklerini bir veri olarak değerlendirir. biçimle değil birçok kaynağın değerlendirilmesi sonrasında anlamla ulaşılan kültürel bir okuma aslında ikonoloji.

bir yayında üç aşamalı bu süreç mickey mouse örneğinden yola çıkılarak anlatılıyordu;

öncelikle mickey mouse kulakları, gözleri, ayakkabıları vb. olan bir faredir (1), diğer farelerden farkı; ayakta durması, insan gibi konuşabilmesi, ünlü bir orkestra şefiyle tokalaşabilen bir uç kahraman olması (2), zamanla görünümünün farklılaşması (giysileri gibi), söyleminin değişmesi, amerika dışında yarattığı etki (3).

yani tek bir metinle/alanla ilişkilendirilemeyecek disiplinlerarası bir etkiden söz etmek gerekiyor burada. ekonomiden sosyolojiye antropolojiden psikolojiye pek çok alan dahil oluyor.

ikonografik analiz yapmak icin panofksy’nin üc asamali metodunu kullanmamak gerekir. o üc asamali metod, ikonografi degil ikonolojidir.

panofsky ikonografi ve ikonoloji arasindaki farki kelimelerin aldiklari eklere dayali olarak basitce aciklar. grafi (graphy) eki alan ikonografi betimleyici ve siniflandiricidir, derinlere pek inmez. nasil etnografi bilimi irklari, kültürleri, dinleri vb. siniflandirip tasvir ediyorsa, ikonografi de görselleri siniflandirir. öte yandan loji (logos) eki alan ikonoloji, temelini akildan alir ve derinlere inmekle kalmaz sentez gerektirir. ayni etnoloji biliminin etnografi bulgularini sentezlemesi, karsilastirmasi gibi ikonoloji de ikonografik analizi öteye götürür.

panofsky ikonolojisindeki ücüncü asamanin adi zaten ikonolojik yorumlamadir. ikonoloji kelimesinin gectigi bir metoda ikonografi dememek lazimdir. ikonoloji de panofksy yöntemindeki ilk iki asamanin yani on ikonografik betimleme ve ikonografinin öteye tasinmasidir.

metod disinda da ikonografi belli bir gelenek ve o gelenegin icinde süre gelmis siniflandirilmis tasvirler demektir (graph). örnegin hristiyan ikonografisi deyince isa’yi betimleyen kuzu veya isik huzmesi, aziz veya melekler deyince hale akla gelir. bunlar yerlesmis, kolayca siniflandirilan bir gelenegin örnekleridir.

ikonografi her zaman dinle ilgili degildir. politik ikonografi diye bir sey vardir. mesela komünist rejimlerin sanat eserleri incelendiginde ikonografik bir gelenek görülür. evlenince stüdyoda fotograf zulmüne mariz kalan gelin ve damadin gelecege umutla baktigi „ikonik“ bir poza benzer mao cini veya sscb döneminde de benzer tasvirler vardir. gülerek tarlalarda calisan ciftciler, mutlu mutlu isciler vb. gibi.

propaganda posterlerinde özellikle ortodoks ikonografisinden alintilanmis günes ve dik acilarla inen günes isinlari, daima bir kollari havada selama durmus gelecege emin bakislar atan siyasetciler, ellerinde kir cicekleri tasiyan kücük kizlar komünist ikonografisinin örnekleridir.

bir de politik ikonlarin dini ikonlarla birlesmesiyle ortaya cikan ikonografi örnekleri vardir. bulaniklastirilmis ab bayraginin veya ampuldan cikan isinlarin merkezine oturtularak cekilmis bir rte fotografi bu yeni yetme ikonografinin örneklerindendir.

devamını okuyayım...

 sanat tarihinin bir dalı olup, bilim adamlarınca dini simgebilim olarak da adlandırılan bilim dalıdır. dini bir konunun sanata aktarılması sonucu ortaya çıkarılan sanat eserlerini inceler ve dini simgebilimin tarihsel gelişimini gözlemler.

QAYANAQ