Ateşe Dönen Dünya Sarıkamış-Reyhan Yıldız-Bingür Sönmez-1997-219

GİRİŞ:                                                                                                                                                      

 Edebiyat geleneğimizde, önemli şahıslar ve hâdiseler hakkında yazılmış kitaplar, grup ismi ile anılır. Yavuz Sultan Selim Han ve O’nun dönemiyle alakalı kitaplar: ‘Selimnâme’, mühim fetihler için yazılanlar: ‘Fetihnâme’, Hz. Süleyman’ı mevzu edinen ve Kanûnî Sultan Süleyman Han ve dönemi için yazılanlar: ‘Süleymannâme’, Kerbelâ şehitleri için yazılanlar ‘Maktel-i Hüseyin’ veya ‘Ravzâtü’ş-Şühedâ’ gibi… Ayrıca önemli savaşlar için yazılmış kitaplar grubu ‘Gazavatnâme’, seyahat hakkındaki kitaplar: ‘Seyyahâtnâme’ olarak anılır. ‘Fütüvvetnâme’ olarak isimlendirilen eserler, fütüvvet hakkındadır. Bilindiği gibi ‘fütüvvet’, başlangıçta tasavvufî bir mâhiyet taşırken, 13. yüzyıldan itibâren içtimâî, iktisâdî ve siyâsî yapılanmaya dönüşen kurumun adıdır. Bu kurum, ülkemizde Ahi Evran ile özdeşleştirilmiştir.  Çanakkale Savaşları için; şiiriyle, roman ve hikâyeleriyle, sahne eseri ve film senaryosu gibi yazılı metinler zengin bir külliyat meydana getirir. 

Prof. Dr. Bingür Sönmez tarafından yayına hazırlanan, aşağıda isimleri ve muhtevâsı hakkında bilgi verilen kitaplar da ‘Sarıkamışnâme’ olarak anılmaya sezâ eserlerdir. Yakın târihinizde cereyan eden Sarıkamış Fâciası, gerek şehit olan vatan evlatlarının çokluğu ve şehâdet sebepleri, gerekse sebebiyet verdiği neticeler itibâriyle, hakkında daha pek çok eser yazılmasını gerektirecek ehemmiyettedir.  

Kısaca Sarıkamış ilçesi 

Sarıkamış, Kars ilinin 59 km Güneybatısında yer alan ilçe merkezidir. Deniz seviyesinden 2097 metre yüksekliktedir. Yüzölçümü 1.851 Km2’dir. 28.181’i köylerde, 17.662’si ilçe merkezinde olmak üzere nüfusu 2015 yılı itibâriyle 45.843 kişidir. 

Roma İmparatorluğu döneminden beri yerleşim sâhasıdır. 646 yılında Müslüman Araplar tarafından fethedildi. 1064 yılında Müslüman Türklerin yönetimine alındı. Saltukoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti, Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmen devletlerinin idâresinde kaldıktan sonra bir müddet Emir Timur’un kontrolünde kaldı. Kanunî Sultan Süleyman Han zamanında Osmanlı Devleti topraklarına dâhil edildi. 1828’den sonra birkaç defa Rus işgaline mâruz kaldı. İşgal sırasında, 22 Aralık 1914 – 5 Ocak 1915 tarihleri arasında Sarıkamış Fâciâsı yaşandı. 29 Eylül 1920 tarihinde Kâzım Karabekir Paşa komutasındaki Türk ordusu tarafından Ermenilerin hâkimiyetinden kurtarıldı. 

Kısaca Sarıkamış Fâciâsı: 

Osmanlı Ordusu’nun Başkomutan Vekili Enver Paşa, işgal altındaki Kars’ı kurtarmak için, büyük bir güçle, Rusları hiç beklemedikleri bir yerden, Allahüekber dağlarından aşarak vurmayı ve Kars’ı yeniden vatan topraklarına katmayı hedeflemişti.

Allahuekber dağlarının yer yer 2-3 bin rakımlı geçitlerinde ısı sıfırın altında 30 dereceye kadar düşüyordu. Türk askerlerinin büyük bölümü ise çölden gelmişti ve üzerlerinde yazlık üniformalar vardı. Enver Paşa, emrindeki ordunun sayıca yetersiz olduğunu anlayınca, takviye güçleri bekledi. Bekleme sırasında Rus ordusunun takviye güçleri daha kısa zamanda geldi. Türk ordusu, Sarıkamış’a girmeyi başardı ise de, 1-2 saat sonra çekilmek mecburiyetinde kaldı. Harekât sırasında bâzı kaynaklara göre 60.000, bâzı kaynaklara göre de 80.000 askerimiz, donarak şehit oldu. 

Sarıkamış’ta dondurucu soğuk altında askerlerimizin durumunu Kurmay Subay Şerif Bey ‘Sarıkamış’ adlı kitabında şöyle anlatıyor: ‘Yol kenarında karların içinde çömelmiş bir asker, bir yığın karı kollarıyla kucaklamış, titreyerek, feryat ederek dişleriyle kemiriyordu. Kaldırıp yola sevketmek istedim. Beni hiç görmedi. Çıldırmıştı. Bu suretle şu lanetli buzullar içinde biz belki on bin kişiden fazla insanı bir günde karların altına bıraktık ve geçtik.’

Rus Kafkas Ordusu Kurmay Başkan Vekili Dük Aleksandroviç Pietroviç’in kitabından: ‘İlk sırada diz çökmüş 9 kahraman. Mavzerleriyle nişan almışlar, tetiğe asılmak üzereler ama asılamamışlar… İkinci sırada cephane taşıyanlar var, sandıkları bir avuçlamışlar ki, kâinattan hırslarını almak istiyor gibiler. Öylesine kaskatı kesilmişler… Ve sağ başta Binbaşı Nihat. Dimdik ayakta, başı açık, saçları beyaza boyanmış, gözleri karşıda…

Allahuekber dağlarındaki son Türk müfrezesini teslim alamadım. Bizden çok evvel, Onlar, Allah’larına teslim olmuşlardı.’

OĞUZ ÇETİNOĞLU 

Ateşe Dönen Dünya SARIKAMIŞ:

9. Baskısı 2013 yılında yayınlanan 13,2 X 21 santim ölçülerinde, 416 sayfalık eser Prof. Dr. Bingür Sönmez ve Reyhan Yıldız tarafından yazılmış, Çizmeli Kedi Omnia Yayınevi tarafından okuyucuya sunulmuştur.                      

7 tanesi tam sayfa, 50 tanesi değişik ölçülerde fotoğrafın, 8 adet belge fotokopisinin bulunduğu kitapta, Metin Kocamuğan’ın her biri 5 mısralı 182 kıt’alık Sarıkamış Destanı, Sözleri Tümgeneral Muzaffer Erendil’e, Bestesi Bando Binbaşı Halil Çolakoğlu’na ait Sarıkamış Marşı’nın notası, şiirler, 1914-1918 yıllarında Kafkas Cephesi’nde şehit düşen sağlık subaylarına ait 164 kişilik liste ve Sarkamış Fâciâsı ile alakalı şiirler dikkat çekiyor.

Reyhan Yıldız ve Prof. Dr. Bingür Sönmez, kitabın 7. baskısı için Kasım 2009’da kaleme aldıkları ‘Önsöz’ de, çalışmalarının maksadını şöyle açıklıyorlar:

Yola çıkarken maksadımız; yakın tarihimizin en tartışmalı dönemlerinden biri olduğunu düşündüğümüz süreç (dağılış sürecinde Osmanlı’nın I. Dünya Savaşı’na dâhil oluşu) ile en dramatik ve karanlık olaylarından biri olduğunu düşündüğümüz Sarıkamış Harekâtı üzerine genç okurların düşünmesini, okuma ve araştırma yapmasını teşvik etmek konusunda mütevazı bir katkıda bulunabilmekti. Bu konuda araştırma yapan, kitaplar yazan birçok tarihçi varken çalışma alanı tarih olmayan bizim bu çalışmamızın gayesi; olsa olsa bu konudaki kaynakların ne kadar zengin olduğunu işâret etmenin yanı sıra pek çok araştırmacı ve tarihçinin dikkatinden kaçan eski veya yerel ölçekli yayına dikkat çekmek olabilirdi.

Yıllardır Sarıkamış Harekâtı ile ilgili tartışmaların -anlaşılmaz bir sebeple- ordunun verdiği kayıp sayısı üzerinden yürütülmesi tarihçi ve araştırmacılar için bu konunun câzip bir çalışma alanı olmasına engel olduğu gibi okurun da temel meseleler üzerine düşünmesini, tartışmasını engellediği kanısındayız. Sarıkamış Harekâtı, üzerinden 94 yıl geçtikten sonra bugün her yönüyle tartışılabilmelidir.