Azərbaycanın Qedim Ve Ilk Orta Əsrlər Tarixi Iran Tarix Şünaslığında

3-7ci Əsrlər

آزربایجان قدیم و ایلک اورتا عصرلر تاریخی ایران تاریخ شناسلیغیندا - عبدوللاه فضلی- باکی-1984 

Abdulla Fazili

Baki -  1984

191s

------------

Abdulla Həsənalı oğlu Fazil

Əsər təqribən II əsri əhatə edir. III Dara Makedoniyalı İskəndər tərəfindən

məğlub edildikdən sonra Əhəməni imperiyası dağılır. Məhz həmin tarixdən

etibarən Atropatın başçılığı ilə Azərbaycanda müstəqil Atropatena dövləti yaradılır

və bu sülalə 350 ilə yaxın yaşayır.

Monoqrafiyada Azərbaycan xalqının Roma işğalçılarına qarşı apardığı

müharibə Atropatenanın tarixi coğrafiyası, iqtisadiyyatı, şəhərlərin, ticarəti və

ticarət yolları, habelə göstərilən ərazidə aparılan arxeoloji qazıntıların

nəticələrindən bəhs olunur.

Burada azərbaycanlıların dini etiqadı məsələləri də öz əksini tapmışdır.

Vətənimizin ərazisində təşəkkül tapmış ən qədim dövlətlərdən biri olan

Atropatena dövlətinin sosial-siyasi, iqtisadi və mədəni tarixi Azərbaycan

tarixşünaslığında ən zəif öyrənilmiş sahələrdən biridir. Bunun əsas səbəbi müvafiq

yazılı mənbələrin olmaması, eləcə də qədim Atropatena dövlətinin əhatə etdiyi

ərazidə məqsədyönlü arxeoloji qazıntıların demək olar ki, aparılmaması, antik və

erkən orta əsr müəlliflərinin verdiyi məlumatların sistemləşdirilib elmi təhlildən

keçirilməməsindən ibarətdir. Lakin fraqment xarakterli məlumatların və eləcə də

təsadüfi arxeoloji (Həsənlu və Təxt-e Süleyman qazıntıları istisna təşkil edir)

tapıntıların müqayisə və ümumiləşdirilməsi müəllifin müəyyən elmi nəticəyə

gəlməsinə, atropatenaşünaslıqda yeni söz deməsinə imkan vermişdir. Ərşə, Germi,

Muğan və başqa mahallarda son illərdə əldə edilmiş arxeoloji materialların

tədqiqata cəlb edilməsi müəllifin gəldiyi elmi nəticələrin sanbalını daha da

artırmışdır.

Əsərdə Atropatenanın sərhədləri, təbii-coğrafi şəraiti, dövlətin təşəkkülü,

ölkənin təsərrüfat həyatı, əhalinin məşğuliyyəti, şəhər həyatı, ticarət əlaqələri,

Roma işğalçılarına qarşı qəhrəmanlıq mübarizəsi, Zərdüştiliyin dövlətin həyatında

oynadığı rol, məzdəkilər hərəkatı və s. barədə ətraflı məlumat verilmişdir. Müəllif

ilk dəfə olaraq Atropatena hökmdarları sülaləsinin – Atropatilərin şəcərə cədvəlini

tərtib etmişdir. Bu tədqiqat əsəri müəllifin uzun və gərgin axtarışlarının

məhsuludur