Çahargah Muqam Desqahının Nezeri Esaslari -Ramiz Sohrabof – Çevren - Coşqun – Tebriz -  1984 –Ebced 

  چاهارگاه موقام دسگاهینین نظری -  اساس‌لاری- رامیز سهرابف –چیوره ن - جوشقون –ابجد

----------------------------------

 Çahargah Muqam Desqahının Nezeri Esaslari -Ramiz Sohrabof - kiril 

Çahargah — Azərbaycan musiqisində 1) yeddi ladlarından (məqamlarından) biri ^[1], 2) yeddi əsas muğam dəstgahlardan biri. Yaxın Şərq xalqlarının şifahi-professional musiqisində Çahargah geniş intişar tapmış muğamlardan biridir ^[2] .

Tarixçə[redaktə | əsas redaktə]

Mir Möhsün Nəvvab özünün “Vüzuh-ül-ərqam” əsərində göstərir ki, Çahargah məqamı göy gurultusu ilə əlaqədar yaradılmışdır. Çahargahın mayə pərdəsi birinci oktavanın "do" səsindən ibarətdir.

Bu muğam müxtəlif muğam ifaçılarından nota salınmışdır: Nəriman Məmmədov instrumental şəkildə tarzən Əhməd Bakıxanovun ifasından (962), vokal-instrumental şəkildə xanəndə Yaqub Məmmədov və muğam üçlüyünün ifasından (1970), Arif Əsədullayev instrumental şəkildə tarzən Elxan Mirzəfərovun ifasından (2005) nota yazmışlar. Bütün bu not yazıları “Azərbaycan xalq musiqisinin antologiyasına” daxil edilmişdir ^[3].

Çahargah muğam dəstgahı kimi[redaktə | əsas redaktə]

Çahargah muğamı Azərbaycan musiqisində[redaktə | əsas redaktə]

Çahargah muğamının təkibinə "Segah", "Şur", "Bayatı – Qacar" kimi muğamların lad – məqam əsasına uyğun gələn şöbə və guşələr də öz əksini tapmışdır. Bəzi şöbə və guşələrin hazırda aradan çıxmasına baxmayaraq, tarzən Mirzə Fərəcin cədvəlindəki şöbə və guşələrin adları isə həqiqətə daha çox uyğundur. O, bilavasitə Çahargah məqamına və onun intonasiya xüsusiyyətlərinə yaxın olan şöbə və guşələrin özündə birləşdirir.

XIX əsr Azərbaycan musiqisində çahargah dəstgahı aşağıdakı muğam şöbələrindən ibarət idi: çahargah, segah, zabol-segah, yədi-hasar, müxalif, məğlub, mənsuriyyə, zəmin-xara, mavərənnəhr, hicaz, şahnaz, Azərbaycani, əşiran, zəng-şötör və kərkuki.

Sonra Çahargahın təkibi dəyişmiş, o, bəzi guşələrdən azad olmuş və dəstgah daha da təkmilləşmiş quruluşunu artmışdır. Hazırda dəstgahın yığcam və lakonik ifası məqsədilə: bərdaşt, mayəyi-çahargah, bəstə-nigar, hasar, müxalif, məğlub, mənsuriyyə (zərbli muğam) ilə kifayətlənilir.

Üzeyir Hacıbəyov hər bir muğamın bədii–ruhi təsir cəhətdən xarakterizə edərkən Çahargahın həyəcan və ehtiras hissi oyatdığını bildirir. Ü.Hacıbəyov Çahargah muğamının öz əsərlərində necə istifadə etməsini bu cür şərh edir: "Musiqi boyaları ilə xalqın məzlum vəziyyətini, yaxud istismarçı siniflərin qəddarlığını ifadə etmək lazım olduqda mən Çahargah muğamını işlədirəm".

Bəmdən zilə qədər bu inkişaf prinsipi muğamda qabarıq şəkildə öz təcəssümü tapır. Onu qeyd etmək olar, ki Çahargahın oxuma diapazonu Şur dəstgahı kimi çox böyükdür – iki oktava yarım. Çahargah parlaq, virtuoz, qəhrəmani xaraketerli, dərin dramatik məzmunlu bir dəstgahdır. Çahargahı tamam-dəstgah çalmaq hər tarzənin işi deyildir. Bu muğamı çalan tarzənin güclü biləyi, iti barmaqları olmaqla bərabər, həm də texniki ustalığı və ifaçılıq üsulları da olmalıdır. Çahargah major muğamdır. Burada heç bir yalvarış, sızıltı və inilti motivləri yoxdur. Bu, muğam üsyandır.

Muğam şöbələri arasında ifa olunan rənglər də əsas muğamın adını daşıyır. ^[4]