Yüz Bayatı-Toplayan-Masume Qulamnejad Bazkiyani-Çevri-Sediq-Düzgün-Ebced-1388-64s

+Cebrayil Böyük Mercanli Çevresi Bayatıları-Muhemmed Kemaloğlu

Bayatı Ne Demek Şiir Türü

Bayatı Nedir, Bayatı Şiir Türü Hakkında Bilgi

Bayatı, daha çok Azerbaycan’da ve Doğu Anadolu’da yaygın olan halk şiiri türü. Anadolu’da mani denen ve genellikle yedi heceli dörtlüklerden oluşan şiir türüne benzer. Bayatılar da, manilerde olduğu gibi birinci, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı olmak üzere söylenir. Genellikle aşk, gur­bet, özlem, yurt sevgisi, yiğitlik konularım işler. Bayatılar, Azeri aşıklarının saz eşliğin­de söylediği ve ilk dizelerinde mahlaslarını bildirdiği bireysel yaratmalar olarak da dik­kati çeker. Bunlarla, söyleyeni belli olma­yan anonim halk edebiyatı ürünü bayatılar birbirinden ayrıdır. Azerbaycan’da Lale, Azizi, Sarı Âşık, Zeynep, Âşık Şemşir, Pernaz gibi aşıklar bayatı söylemekte ün kazanmışlardır.

Bayat boyuna bağlı topluluklar 16. yüzyıl­dan sonra Azerbaycan’da yurt tutmaya başladıklarına göre, bayatı da bu yüzyıldan sonra yaygınlık kazanmaya ve bu boyla ilgili olduğu sanılan “bayatı” sözcüğüyle anılma­ya başlamış olmalıdır. Bayatıların düz, çığa- lı (cinaslı) ve koşa çığalı (çift cinaslı) diye adlandırılan çeşitleri vardır.

Bayatılar, aynı zamanda bayatı kaçar, bayatı Şiraz ve çoban bayatısı gibi Azeri âşık havalanyla da ilgilidir. Ayrıca aşıklar, saz eşliğinde okudukları uzun destanlardan ve sonu acıklı olarak biten halk öykülerin­den sonra bir ya da birkaç bayatıyı kendi makamıyla okurlardı. Doğu Anadolu’da yetişen aşıklardan birçoğunun söylediği des­tan ve koçaklamaların sonunda bu yapıtlara ait olmak üzere bir ya da birkaç dörtlük bayatı bulunması da gelenek olmuştur.

QAYNAQ

Məzmun

Bayatının mənşəçə bayatların adı ilə bağlı olduğu ehtimal edilir. 7 hecalı 4 misradan ibarətdir. 3-cü misrası sərbəst, qalanları həmqafiyə olur. Əsas fikir son iki misrada ifadə edilir. Bayatılar mövzuca rəngarənkdir. Bayatılarda xalqın kədəri, ictimai quruluşa, zülmə qarşı etirazı, yadelli işğalçılara nifrəti, azadlıq və xoşbəxtlik arzuları ifadə edilmiş, məhəbbətə, ayrılığa, dostluğa aid təsirli bayatılar söylənmişdir.

Xalq ədəbiyyatının başqa janrları kimi, bayatılar da nəsildən-nəslə keçərək, müxtəlif variantlara düşmüşdür. Sarı Aşıqın bayatıları məşhurdur. Bayatı janrından klassik və müasir yazılı ədəbiyyatda da istifadə edilmişdir. Bir sıra türkdilli xalqlarda da bayatıya uyğun şeirr formaları mövcuddur. Buna İraqda xoyratları misal göstərmək olar. [1] Bayatılar forma və məzmunça müəyyən mənada, çastuşkalara yaxındır. [2]

Həzin melodiya və havalara da bayatı deyilir. Bəzi muğam adları (Bayatı Şiraz, Bayatı-kürd, Bayatı-qacar və s) bayatı sözü ilə bağlıdır.

Bayatı folklorun ən geniş yayılmış janrlarındandır. Bayatıların çoxu məzmunca qəmli, kədərli və həzin olur. Qürbət sıxıntısı, ayrılıq, Vətən məhəbbəti ilə bağlı bayatılar daha çoxdur. Məsələn:

Əziziyəm, dilən gəz,

Bağda gülü dilən gəz.

Qürbətdə xan olunca,

Vətənində dilən gəz.

Məhəbbət mövzusunda olan və ictimai məzmunlu bayatılar da var. Bayatı dörd misradan və hər misrası yeddi hecadan ibarət şeir şəklidir: birinci, ikinci və dördüncü misralar qafiyələnir, üçüncü misra isə sərbəst olur. I və II misralar giriş xarakteri daşıyır, əsas fikir son iki misrada söylənilir. Bayatının qafiyə quruluşu bu şəkildədir: aaba. Bayatıların ilk misraları, bir qayda olaraq, "Mən aşiq", "Mən aşiqəm", "Əzizinəm", "Eləmi" sözləri ilə başlanır.

Əzizim el yoludu,

Bu gələn el yoludu.

Başımda bulud oynar,

Gözlərim sel yoludu.

Mən aşiq sini, sini,

Doldur iç sini, sini.

Mənə öz yarım gərək,

Nəylirəm özgəsini?

Eləmi yada məni

Satdılar yada məni

Kimim, kimsənəm yox,

Bir salsın yada məni

Bayatıların bir növü cinas bayatılardır. Belə bayatıların qafiyələri cinas sözlər üzərində qurulur. Məsələn;

Əzizim yasəməni,

Dərmişəm yasəməni.

Getdin, arxaya baxdın,

Batırdın yasa məni

Burada "yasəməni" və "yasa məni" sözləri cinasdır. Birinci mənada gül, ikincidə isə qəm, kədər məzmunundadır. Yaxud:

Ordubada,

Yol gedir Ordubada,

Sərkərdə qoçaq olsa,

Heç verməz ordu bada.

Bayatı janrından yazılı ədəbiyyatda da istifadə olunmuşdur. Xətai və Əmaninin yaradıcılığında bayatılar diqqəti cəlb edir. XXII əsr müəllifi Sarı Aşığın bayatıları xüsusilə məşhurdur.

Vətən bayatıları[redaktə | əsas redaktə]

Arzu Rzayev - Həsrət bayatıları - musiqi: Eldar Mansurov, söz: Piruz Dilənçi

Gülağa Məmmədov - Şirin dil - musiqi: Emin Sabitoğlu, söz: xalq

Hacıbaba Hüseynov - Tikdim ki, izim qala - musiqi: Vaqif Mustafazadə, söz: xalq

Nəzakət Teymurova - Əzizinəm, Qarabağ - xalq mahnısı

Nuriyyə Hüseynova - Bayatılar

20 Yanvar Şəhidlərinə ağılar - musiqi Flora Kərimova, söz: Flora Kərimova və ağılar

Şəhidlər bayatıları. - musiqi Oqtay Kazımi, söz: Bəxtiyar Vahabzadə

Qürbət bayatıları. - musiqi Oqtay Kazımi, söz: Cabir Novruz

Sevgi bayatıları[redaktə | əsas redaktə]

Mübariz Tağıyev - Bağçadan gələn səs - musiqi: Eldar Mansurov, söz: xalq

Brilliant Dadaşova - Bayatılar - musiqi: Eldar Mansurov, söz: xalq

Brilliant Dadaşova - Əzizim, yarımgilə - musiqi: Cavanşir Quliyev, söz: xalq

Brilliant Dadaşova - Bu qala daşlı qala - xalq mahnısı

Alim Qasımov və Naibə Beydullayeva - Bayatılar - musiqi: Vaqif Gərayzadə, söz: xalq

Elmira Rəhimli - "Dəli Kür" filmindən bayatılar - musiqi: Cahangir Cahangirov, söz: xalq

Qədir Rüstəmov - Neyçün gəlməz - musiqi: Şəfiqə Axundova, söz: Şövkət Məmmədova

Qədir Rüstəmov - Sona bülbüllər - söz: xalq

Yalçın Rzazadə - Əzizim baxtı yarım - musiqi: Emin Sabitoğlu, söz: xalq

Məmməd Salmanov - Aşığın arzuları - musiqi: Emin Sabitoğlu, söz: xalq

Nərminə Məmmədova və Sinan Səid - Şirindir, yaxud O yana döndər məni - Kərkük bayatıları

Sara Qədimova - Yar, haralısan - musiqi: Səid Rüstəmov, söz: xalq

Rübabə Muradova - Getmə, getmə, gəl - musiqi: Səid Rüstəmov, söz: xalq

Arif Babayev - Gəl, maralım - söz: xalq

Flora Kərimova - Maralım, gəl - musiqi: Səid Rüstəmov, söz: xalq

Flora Kərimova - Naçaram - musiqi Oqtay Kazımi, söz: xalq

Məmmədbağır Bağırzadə - Aman Tello - musiqi Oqtay Kazımi, söz: xalq

Aşıq Samirə - Aman Tello - xalq mahnısı

Şövkət Ələkbərova - Aman ayrılıq - musiqi: Polad Bülbüloğlu

Zeynəb Xanlarova - Gəl mənim, Leylam musiqi: Zeynəb Xanlarova

Səkinə İsmayılova - Elə bəndəm (Arazam, Kürə bəndəm...) - xalq mahnısı

Tünzalə Ağayeva - Ay qaşı-gözü qara qız (Tellərini yan dara, qız) - xalq mahnısı

Rəşid Behbudov - Bayatılar (Bağımda üzüm qaldı) - xalq mahnısı

Rəşid Behbudov - Güləbatın - xalq mahnısı

Rəşid Behbudov - Qoy gülüm gəlsin, ay nənə - xalq mahnısı

Baba Mahmudoğlu - Qara gözlər

Qarışıq mövzuda bayatılar[redaktə | əsas redaktə]

Sarı Aşıq - Bayatılar

İslam Rzayev - Qəşəngdir

Təyyar Bayramov - Qurban olum o gözlərə (Onu demə, zalım yar) - xalq mahnısı

Lütfiyar İmanov - Ay Laçın... - xalq mahnısı

Zeynəb Xanlarova - Şirvan gözəlləri - musiqi: Oqtay Rəcəbov, söz: xalq

"Sevil" vokal ansambli - Bayatılar - musiqi: Oqtay Rəcəbov, söz: xalq

Çoban Bayatı. - musiqi: Oqtay Kazımi, söz: Ramiz Heydər

QAYNAQ