İslâm dünyasında alegorik öykü geleneği İbn Sina (ö. 1037) ile başlar. Huneyn bin İshak’ın (ö. 873) Yunancadan çevirdiği Salaman ve Absal öyküsü, İbn Sina’nın önündeki örnektir. İbn Sina’nın bu öyküden söz ettiği, onu özetlediği biliniyorsa da, bağımsız bir yapıt olarak yeniden yazdığı kuşkuludur. Ama, Salaman ve Absal’ın alegorik anlatım tekniğini kullanarak Hay bin Yakzan adlı yapıtını yazdığı bilinmektedir. İbn Sina’nın yapıtı, sonraki birçok düşünürü etkiler. Peşi peşine, bir anlatı geleneği oluşturan alegorik öyküler yazılır. İbn Tufeyl’in (ö. 1186) Hay bin Yakzan adlı öyküsü, geleneğin en ünlü yapıtıdır. Sühreverdî (ö. 1191), El-Gurbetü’l-Garbiye; İbnü’n-Nefis (ö. 1288), Er-Risaletü’l-Kâmiliye fi’s-Siyeri’n-Nebeviye; Molla Câmî (ö. 1492), Salaman ve Absal adlı yapıtlarıyla geleneğin diğer önemli örneklerini verirler. Birbirini izleyen bütün yapıtlar, belli ölçülerde, bir öncekinden etkilenmiştir. Yazarları da böyle bir etkiden, en azından bir esinden söz etmekten çekinmezler. Sözgelimi Câmî, İbn Sina’nın özetlediği Salaman ve Absal öyküsünü, ayrıntılarda yaptığı küçük değişikliklerle yeniden yazar. İbnü’n-Nefis, İbn Tufeyl’in yapıtında önemli bir yapı değişikliği yapmaz; yalnızca geliştirdiği düşüncelerin alanını, yönünü değiştirir. Buna karşılık, yaygın kanının tersine, öyküleri açısından bakıldığında, İbn Tufeyl’in Hay bin Yakzan adlı yapıtı ile İbn Sina ’nın aynı adı taşıyan öyküsü arasında hiçbir ilişki yoktur. Metinler arasında bulunabilecek tek ortak nokta, her ikisinin de alegoriye dayanmasıdır. Buna karşın birçok felsefe tarihçisi, iki metnin aynılığından söz etmiştir. Dahası, İbn Sina’nın yapıtını tanıtırken, İbn Tufeyl’in öyküsünü özetleyen bile olmuştur. Oysa yapıtların hem Arapça orijinalleri, hem de Türkçe çevirileri kütüphanelerimizde bulunmaktadır.

HAY BİN YAKZAN İBN SİNA / İBN TUFEYL

Arapçadan çevirenler: M. Şerefeddin Yaltkaya - Babanzâde Reşid

Hazırlayan: N. Ahmet Özalp