Ben onların (Türklerin) en uzun dillisi, en açık anlatanı, akılca en incesi, soyca en köklüsü, en iyi kargı kullananı oldugum halde onların sarlarını, çöllerini bastan basa dolastım. Türk, Türkmen, Oguz, Çigil, Yagma, Kırgız boylarının dillerini kafiyelerini belleyerek faydalandım; öyle ki bende onlardan her boyun dili, en iyi yolda yerlesmistir. Ben onları en iyi surette sıralamıs, en iyi düzenle düzenlemisimdir.''1 diyen Mahmut Kasgarî'nin sözlerinden onun genis bir cografyada yerlesmis olan Türk boylarının illerini oymak oymak gezdigini ve onların lehçelerini ögrendigini anlıyoruz. Kasgarlı Mahmut ulasımın çok güç oldugu bir devirde, Türk diline ait malzemeleri tek basına toplayarak günümüze çok degerli bir sözlük bırakmıstır. Bütün Türk dünyası için essiz bir armagan olan bu eser günümüzde bilim adamları için bir ''el kitabı'' niteligini tasımaktadır. Kendisine sonsuz bir ün, arastırıcılara bitmez tükenmez bir azık olsun diye bu kitabı yazdıgını belirten Kasgarlı Mahmut'un eseri pek çok yönden incelenmis ve incelenmeye de devam etmektedir. Biz de bu makalemizde Divanü Lugati't-Türk' teki karsılıklı konusmalar üzerinde duracagız.
Makalemizi hazırlarken çıkıs noktamız, 11. yüzyılda Türklerin birbirleriyle nasıl konustugu sorusuna cevap aramak olmustur. Bunun cevabını da Kasgarlı Mahmut'un Divanü Lugati't-Türk'ünde aramayı düsündük.
DLT, yapısı itibarıyla – kelimelerin açıklamaları Arapçanın kurallarına dayalı olarak yapıldıgı için- karsılıklı konusmaların çok olmadıgı bir eserdir. Ancak az da olsa, diyaloglar eserin degisik yerlerinde serpistirilmis olarak görülmektedir.
ste bu makalede farklı yerlerdeki veriler bir araya getirilmeye çalısılacaktır. DLT.'te ikisi bir yerden olan kimseler ''yerdes'' denir. Hemsehri anlamınadır (I, 407).