ÖZET

Tarihî devirlerden itibaren Türklerin ticaret hayatında kullandıkları ödeme araçları bölgeden bölgeye değişen ve çeşitlenen bir yapıya sahip olmuştur. Türk sosyal ve iktisadî tarihinin önemli kaynakları olan Uygur sivil belgelerinde, ticaretteki ödeme araçları ile ilgili zengin bilgiler bulunmaktadır. Belgelere göre, geçerli en yaygın uygulamalardan biri mal karşılığı mal veya hizmet karşılığı mal mübadelesi şeklindeki aynî ödemelerdir. Aynî ödemelerde kullanılan malların başında tarıg, ür ~ üyür, kepez gibi önemli tarımsal ürünler gelmekteydi. Bunun dışında Uygurlarda ticarette ödeme aracı olarak kumaş cinsinden materyallerden böz, kuanpo da önemli ölçüde kullanılmıştır. Yine madeni paralar ile yapılan ödemeler içinde altın, kümüş ve bakır para birimleri dikkati çekmektedir. Uygurlarda kullanılan bir diğer önemli ödeme aracı kâğıt paradır. İlk olarak 8. yüzyılın ortalarında Tang hanedanı döneminde başlayan kâğıt para sistemi, Yüan döneminde, özellikle Kubilay Han (1260-1295) döneminde zirveye çıkmıştır Çince kökenli çav (< ch’ao) kelimesiyle adlandırılan bu para birimi Yüan döneminde genellikle 2274gr. olan yastuk ile birimlendirilmiştir. Kubilay Han zamanından itibaren, Çin’de Yüan döneminde parlamaya başlayan çav para birimi en yaygın şekilde Uygur tüccarlar tarafından kullanılmıştır. Uygur sivil belgelerinde kâğıt para sadece çav ve Kubilay dönemine işaret eden çung-tung bav çav olarak geçmektedir. Kâğıt para sistemi Uygurlarla birlikte Türk-Moğol devletlerinin ticaret hayatına büyük kolaylıklar getirmiş ve canlandırmıştır. Bunun yanında Uygur tüccarlar kâğıt paranın uluslar arası yaygınlaştırılmasında da önemli görevler üstlenmişlerdir.