Türk Söylence Sözlüğü-Açıqlamalı Ansiklopedik Mitoloji Sözlüğü-Deniz Qaraqurd-2017-382

Türk efsânelerinde, masallarında, halk öykülerinde ve söylencelerinde yer alan temel unsurların ve bileşenlerin tespit edilip bir sözlük hâlinde sistemli bir biçimde ortaya konulması amaçlanan bu çalışma, belki de Türk Mitolojisi alanında bir ilk olacak kadar geniş kapsamlıdır. Bu amaçla var olan ve ulaşılabilen tüm çalışmalar tek tek taranmış ve gözden geçirilmiştir. Buna rağmen gözden kaçmış ve ayrıca derlemelere girmeyen başlıkların olması da kaçınılmazdır. Belirtilmesi gereken diğer bir husus

da bu sözlük oluşturulurken yalnızca derlemelerden veyâ başkalarına âit yapıtlardan yararlanılmadığıdır. Bunlara ek olarak yazarın Anadolu’nun değişik yerlerinde kırsal hayatın içinde bulunarak pek çok motifi, figürü bizzat işitmiş ve sözlüğün içeriğine eklemiş olması bu yapıtın belirleyici özelliklerinden birisidir. Örneğin Radloff’un Asya’da neredeyse yüzyıl önce derleyerek kayıt
altına aldığı bir cümle, günümüzde Anadolu’nun küçük bir köyünde benzer bir üslupla hattâ birebir aynı olarak işitilebilmektedir. Bu duruma defâlarca, sayısız kereler tanık olunmuştur. Çünkü halk kültüründe, köy odalarında anlatılanlar, ister Asya’da ister Anadolu’da olsun, aynı kökenden kaynaklanmaktadır.
Yapılan çalışmada Türk ve Moğol ayrımına çok fazla gidilmemiş, iki kültürün de ortak ve iç içe geçmiş unsurlara sâhip olduğu gerçeğiyle hareket edilmiştir. Hattâ ortak geçmişe sâhip olduğumuz Macar söylenceleri de mümkün mertebe ele alınmıştır. Tam olarak ifâde etmek gerekirse, izlenen yöntem şu şekilde özetlenebilir. Türk kültürüne dışarıdan giren etkiler mümkün mertebe dışarıda bırakılmaya çalışılarak, binlerce yıllık öze inilmeye çalışılmış, dışarıdan gelen unsurlara sınırlı olarak ve gerek
görüldüğü için yer verilmiştir. İster dil, isterse kültürel olarak tamamen Moğol kültürünün bir öğesi niteliğindeki, Türklere bütünüyle yabancı olup, anlaşılması bile mümkün olmayan etkenlere de yer verilmemiştir. Ancak bu iki kültürün kesişim bölgesi ve tamamen ortak paydası olan kavramlar ise hiç tereddüt etmeden ele alınmıştır. Hattâ biraz zorlama yapılarak, ama çok da aşırıya kaçmadan Moğolca tâbirlere de yer verilmiştir. Bunun dışında Macar, Nart, Çeçen, Ugor mitolojilerine ise Türk halk kültürünün katkı yaptığı unsurlar oranında değinilmiştir.
Sümerlere henüz ispatlanmamış olmakla birlikte Ön-Türk bir kavim oldukları çerçevesinde yaklaşılmış ve gerekli bağlantılar kurulmaya çalışılmıştır. Ancak bu hususta çok da fazla abartılı bir yaklaşım sergilenmemesine dikkat edilmiştir. Yâni Sümer kültürüne âit ne kadar mitolojik figür varsa hepsi alınarak buraya aktarılmamıştır. Çok kısıtlı ölçülerde ve bazı kriterler göz önüne alınarak bu yola başvurulmuştur. Herşeyden önce Sümerlere âit motiflerin Türk anlatıları içerisine girip girmediğine bakılmış, onlarla bütünleşmesi esas ölçüt olarak ele alınmıştır. Daha sonra da etimolojik benzerlikler göz önünde bulundurulmuştur. Sümerlerin Türklerle akrabalığı bir süredir ciddi olarak ele alınan bir konudur. Her ne kadar bu durum ispatlanmamış olsa da, tersine bir iddianın geçersizliği kesinleşmiştir. Yâni Sümerlere kesin olarak Türk kökenli bir kavim olarak bakamasak da, en azından dilleri açısından Hint-Ari (ayrıca Îran-Avrupa) ve Hâmi-Sâmi (ayrıca Arap-İbrâni) kökenli olmadıkları yüzde yüz kanıtlanmıştır.