Azərbaycan dili dialekt və şivə materiallarının toplanmasına keçən əsrin 20-ci illərin¬dən başlanmış, Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti nəzdində yazıçı Ə.Haqverdiyevin rəhbərliyi ilə tarix-etnoqrafiya şöbəsinin Azərbaycan ziyalılarını, gənc tədqiqatçıları işə cəlb etməsi nəticəsində zəngin lüğət materialı toplanmışdır. 30 cildlik şivə sözləri lüğətinin çapı planlaşdırılmışdır. Lakin təəssüf ki, "A" və "B" hərflərindən ibarət cəmi iki cild buraxıl¬mışdır. Repressiyalar və Böyük Vətən müharibəsi bütün başqa sahələrdə olduğu kimi, bu sahədə də işlərin ləngiməsinə səbəb olmuşdur. Şivələrin öyrənilməsi işi 40-cl illərin orta¬larından genişlənməyə başlamış, 50-ci illərdə daha intensiv şəkildə davam etdirilmiş, 1964-cü ildə bütün hərfləri əhatə edən bircildlik "Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti" çap olunmuşdur. Lüğət 6.300 sözü əhatə edirdi.

Dialekt və şivələrimizin öyrənilməsi işi 60-70-ci illərdə və sonrakı dövrdə də davam etdirilmiş, təkcə Azərbaycan Respublikası daxilindəki şivələr deyil, İran İslam Respublikası, Ermənistan, Gürcüstan, Dağıstan ərazilərindəki Azərbaycan şivələri də əhatə edilməklə ədəbi dil leksikasından fərqlənən zəngin bir leksik lay üzə çıxarılmışdır. Toplanmış dialekt və şivə leksikası yeni dialektoloji lüğətin hazırlanması zərurətini doğurmuşdur. 1 975-ci ildə 20 minə qədər sözü əhatə edən iki cildlik belə bir lüğət tamamlansa da, müxtəlif səbəb¬lərdən uzun müddət çap olunmamış, yalnız 1991 -ci ildə Dilçilik İnstitutunun direktoru, prof. A.A.Axundov Türkiyə Respublikası Türk Dil Qurumunun rəhbərliyi ilə danışıqlar apararaq, lüğətin Türkiyədə Türk Dil Qurumu hesabına çap olunması üçün razılıq əldə etmişdir. 1 -ci cild 1999, 2-ci cild 2003-cü ildə Ankarada nəşr olunmuşdur. Lüğət akad. M.Ş.Şirəliyev (A hərfi), prof. M.İ.İslamov (Ö, R, F), f.e.d. K.T.Ramazanov (Q, Y, P, C), f.e.n. B.M.Tağıyev (B, V, E, Ə, T, Ş), f.e.n. Ə.Q.Ağayev (Z, İ, 0, U, Ü), f.e.n. S.M.Behbudov (K, Ç), f.e.n. N.x.Məmmədov (H), f.e.n. Q.M.Həsənov (D, M), f.e.n. Ə.İ.Əliyev (L, N), f.e.n. Z.Ə.Xasıyev (G, X), f.e.d. T.M.Əhmədov (S) tərəfindən tərtib edilmişdir. Prof. A.H.Vəliyev və f.e.n. B.T.Abdullayev lüğətə geniş rəy yazmış, f.e.d. F.R.xalıqov lüğətin çapa hazırlanmasına kömək etmiş, f.e.d.M.Musayev Türkiyədə lüğəti yenidən nəzərdən keçirməklə çap prosesində tələb olunan işlərin icrası ilə məşğul olmuşdur.

Əslində, bu lüğət bütün Azərbaycan dialektoloqlarının əməyinin nəticəsi idi.

Hazırda Prezident fərmanı ilə çap olunan bu lüğət ikicildliyin yeniləşdirilmiş nəşridir.

Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Azərbaycan dialektologiyası şöbəsinin əməkdaşları lüğət üzərində yenidən işləmiş və onu təkmilləşdirmişlər. F.e.n. S.Behbudov lüğəti diqqətlə oxu¬yaraq, sözlərin mənası və lüğətin texniki tərtibi ilə bağlı qüsurları aradan qaldırmışdır. Şöbənin əməkdaşları filologiya elmləri namizədləri S.Behbudov, ZıXasıyev, K.Quliyeva, K.İmamquliyeva, G.Binnətova və Ş.Məmmədov tərəfindən lüğətə 2500-ə qədər yeni söz əlavə olunmuş, lüğət Zəngibasar, Şərur, Yardımlı, Təbriz, Qubadlı, Laçın, Kəlbəcər, Bala¬kən, Qax, Zaqatala və başqa şivələrdən toplanmış yeni sözlər hesabına zənginləşdirilmişdir.

Lüğət bu vaxta qədər çap olunmuş dialektoloji lüğətlər içərisində daha təkmil olması və söz ehtiyatının zənginliyi ilə fərqlənir...