Takriben her beş senede bir mahiyetini bilemiyerek ve lâkin anlarnaga çalışarak elime aldığım bir defter var. İlk görüşürn bende hiçbir tesir bırakmadı. Zira 1940 dan önce idi. Bu tarihde İstanbul Kütüphanelerinde ve müzelerinde bulunan ve kısmen Anadolu’dakiler dahil Türkçe,
Farsça ve Arapça yazıpaları sıra ile birer birer gözden geçirniege başlamıştım. Anlayabildiklerimi fişlerime geçiriyor, Fatih Devri eser ve hatıraları üzerinde bilhassa duruyordum. İşte 1945 senelerinde idi ki, bu defteri bir daha gördüm. İçime bir şüphe kurdu girdi. Fakat bunu ben hayırlı bir ışık telâkki ettim. İçinde iptidai birkaç tezyini örnek, birkaç yüz çizgisi, birkaç alfabe ve bu meyanda Fatih Sultan Mehmed’in tuğraları müsveddeleri. Ne olabilirdi? Hem de zamanı kâğıtları üzerine.
Şüphemi ortaya koysam benden müsbet delil isteyecekler. Ah bu yalnız müsbet delillerin peşinde koşmak ile neler kaybettirdiğimizin farkında olmayız. İndî ve dogmatik hükümlerden kaçınmak müsbet ilim kadrosu içinde nemâlanmış dimağlara yakışır. Fakat fenni bir izah ile, bir insanın görgüsü derecesine göre bu gibi biraz da altruizme kaçabilen hükümlerden müstani kalmamak da icab eder. Tarih metodlarma uymazsa bile bazen bunun da bir yeri vardır. Nitekim maksadımı ancak bu suretle (kabıile mazhar olsun veya olmasın) bilhassa devrini, o büyük ince ruhlu ve hassas Fatih Sultan Mehmed’in şahsiyeti üzerinde .çok durmam hasebiyle, ifadeye çalışacağım. Zira bu mevzuu başka bir türlü ele alıp şüphelerimi izah etmenin zorluğuna inanarak düşündüklerimi şöyle izah edebileceğim:
Bu defteri 1950 de üçüncü defa tekrar gördüm, Bu sefer onu daha yakından hattâ kâğıtlarındaki filigramlarına kadar inceledim. Notlarımı, bulunduğu kütüphane ve numarasını da kayd ile bir dosyada muhafaza ettim. Fakat bir türlü bunu 1953 de İstanbul’un 500 üncü Fetih yılı dolayısile neşre cesaret edemedim. Zira beni üzen bir hâdise de oldu; Fatih’in ölümü ve onu takibeden
hâdiseler üzerine Venedikli bir tacirin, kardeşine yazdığı İtalyanca mektubun, İngiltere Kralı IV. Edward’a devrinin Fransızca tercümesi ile ve zamanının garp tezhip ve tezyinatı usulünce bir sureti süslenip takdim olunur.